O pan

Pasou de facerse na casa de xeito artesanal a ser un producto industrial, pero actualmente vólvese a valorar o cocido en forno de leña e o seu consumo repunta recuperando o terreo perdido frente ás galletas, croissants e bollería en xeral, por ser máis saudable desde o ponto de vista dietético, xa que non contén zucre, graxas, colorantes nen conservantes.

Conviven moitos tipos e variedade de pezas: con sal e sen sal, con noces ou pasas, integral...; bolas, moletes, bolos, barras...

O oficio de panadeiro, entendido en sentido estricto, é dicir como persoa que vive de face-lo pan, é exercido, desde hai décadas, tanto por homes como por mulleres, coa mesma eficacia e valoración social.

O pan máis afamado era o de Cea, na provincia de Ourense, e o de Carballo, na provincia da Coruña.

O pan nunca se tiraba ó lixo: comíase reseso, facíanse farangullas, tortilla, torrixas, riábase, dábaselles ás galiñas, ás pombas... e se non se tiñan animais, gardábaselle para algunha viciña que os tivera; mesmo había persoas que ían polas casas a recollelo unha vez por semá.

Léxico:

• Bola: peza de pan arredondeada e baixa;
• Bolo: peza de pan alongada, alta e sen pirucho;
• Broa: borona, brona, bola de pan de millo;
• Formento: levadura para face-lo pan;
• Maquía: cantidade de grao ou de fariña que recibía o dono do muíño proporcional á cantidade moída;
• Miolo: miga do pan; parte central dun discurso;
• Miolos: sesos;
• Muiñada: cantidade de fariña que se obtén nunha quenda do muíño;
• Muíño de ferrado: o dereito a utiliza-lo muíño pagábase anualmente por ferrados de grao;
• O pan de Carballo: tiña fama da ser un dos millores, xunto co de Cea;
• Óleo: fariña de trigo, a máis fina; empregábase para facerlle papas ós nenos máis pequenos, ós vellos e ás persoas convalecentes;
• Panceira: persoa á que lle gosta moito o pan;
• Picatostes: taquiños de pan fridos para acompañar o chiculate, o gazpacho ou as cremas;
• Regueifa: molete de pan que nas vodas se repartía entre a mocidade; canto e baile en torno ó molete; desafío;
• Regueifeiro: persoa con facilidade para improvisar coplas de desafío;

Bote a regueifa, madriña,

pola folla da espadana,

se non colle pola porta,

bótea pola ventana.

(Copla tradicional)

Refráns, ditos e expresións da fala popular relacionados co pan:

1. A boa fame non hai pan duro:
2. A falta de pan...: o dito completo é "a falta de pan, boas son tortas";
3. Andar coa fariña: traficar con drogas, principalmente cocaína;
4. As penas con pan son menos;
5. Bailar no aro dunha peneira: estar ledo;
6. Cambiarás de muiñeiro, pero non de ladrón:
7. Coller (a alguén) coas mans na masa:
8. Come-lo pan podre e o viño vinagre: indica miseria, pobreza extrema; (a expresión emprégaa Xenaro Mariñas);
9. Comer sen pan, así fan os golosos: dito que teño escoitado moitas veces; a verdade é que os galagos estamos acostumados a comer pan con todo; hai quen o toma incluso co marisco ou coa pasta;
10. Con pan e viño ándase o camiño:
11. Estar a pan e auga: estar castigado; tamén de emprega cando a muller se nega a ter relacións sexuais co seu home, pero non se emprega nunca ó revés;
12. Facíalle máis falta que o pan de comer: éralle moi necesario, precisábao; o pan é o alimento por excelencia, tanto no plano real coma no simbólico;
13. Gaña-lo pan: traballar, realizar un esforzo;
14. Gaña-lo pan co suor da fronte: maldición bíblica con motivo da expulsión de Adán e Eva do Paradiso pola que o home debe traballar para procurarse o sustento;
15. Meterse en fariña:
16. Negarlle a alguén o pan e o sal: non sentir nen a máis mínima compasión por esa persoa; mostrarse implacable con ela. Coido que a orixe da expresió é xudea ou cando menos oriental polo valor que os pobos do deserto lle dan ó sal ó non resultarlle doado conquerilo;
17. Non caberlle o pan no corpo: non poder gardar un segredo, buscar inmediatamente unha explicación para algo que lle preocupa;
18. Non estar o forno para bolos:
19. Non gañar nen para pan: obter un beneficio moi escaso;
20. Non só de pan vive o home: sentencia bíblica; cando un galego emprega esta expresión está lembrando as necesidades espirituais (culturais, sociais e afectivas) da persoa e considerándoas tan básicas coma as naturais (comer, durmir, relacionarse sexualmente);
21. Non teñen para pan e mercan estampas: para indicar unha mala administración dos escasos resursos;
22. O pan noso de cada día: algo mooi frecuente, habitual;
23. O pan pide o compango:
24. O queixo pide o pan:
25. Pan con pan, comida de tontos;
26. Pan y queso saben a beso:
27. Peneirar: zurrar;
28. Polo pan baila o can, e polo carto se está farto:
29. Por un anaco de pan ou por unha miga de pan: comprar ou vender por moi pouco prezo, por debaixo do seu valor;
30. Se fora pan, quitábasmo da boca: dise cando nha persoa expresa verbalmente o que a outra estaba pensando;
31. Ser o pan noso de cada día: ser algo habitual, cotiá;
32. Ser pan para hoxe e fame para mañán;
33. Traballo feito non pide pan:
34. Vale máis pan duro que figo maduro;

Coplas:

Ó muíño de meu/teu pai

eu ben lle sei o tempero:

cando está alto, baixalo;

cando está baixo, erguelo.

Unha noite no muíño,

unha noite non é nada,

unha semaniña enteira

esa si que é muiñada.

A muiñeira da costa de Meira

de día moe e de noite peneira;

nunca se víu cosa coma ela,

peneirar toda a noite sen vela.

A miña burriña cando vai ó muíño

vai toda enfatriñada, cheíña de frío;

cheíña de frío e máis de xiada;

a miña burriña sempre vai cargada.

Miña nai doume unha tunda

co aro dunha peneira;

teña vergonza, mi-madre,

que ven a xente da feira.

Maruxiña do forneiro,

se é que coces faime un bolo;

se mo fas, faimo de trigo

que eu de millo non cho como.

Franco, danos pan branco,

que de serrín xa no lo daba Negrín,

reclamaban en Barcelona ó rematar a Guerra Civil española.

Tabús:

Non se debía comer o pan quente e moito menos beber auga despois.