Refráns, ditos e expresións da fala popular referidos ós peixes

1. A min dame carne, que o peixe todo é auga: expresión empregada por algúns homes para rexeita-lo peixe.
2. A muller e a sardiña, pequeniña, pequeniña: dito machista bastante frecuente na fala popular galega ata non hai moito tempo.


3. A río revolto, ganancia de pescadores;


4. A solla millor na caída da folla;
5. Andar á miñoca: Estar sen cartos; facer un labor socialmente pouco valorado e escasamente pagado, ó que recurrían os que non tiñan outra alternativa, de aí o seu carácter pexorativo. As miñocas, lombrigas da terra collíanse escarabuñando un pouco na terra húmida para empregalas como cebo para pescar.


6. Ancas de ra: Expresión empregada co senso de "diso, nada" ou "¡e un xamón!".
7. Andar á rapeta: A rapeta é unha arte de pesca; dicíase dos que recollían os obxectos de valor prodecentes dos naufraxios que o mar deixaba nas praias ou nas rochas; nalgunhas ocasións foron responsabilizados eles mesmos de provocar estes naufraxios acendendo fachos nas costas.
8. Andar para atrás coma o cangrexo;
9. Arroz para os pitos e bacallao para a tropa;


10. Cando o trigo está louro, o besugo vale ouro;


11. Cartos de sardiñas: Dise de pequenas cantidades de diñeiro ou das ganancias obtias por pequenos traballos e, en consecuencia, moi fragmentadas, aludindo ó escaso precio que as sardiñas acadaban nas lonxas e mercados. É frecuente escoitar "Non gaño nen pra sardiñas" ou "estes cartos non me dan nen para sardiñas".


12. Co tempo e unha cana: Alude á actitude que debe ter o pescador que emprega esta arte, máis concretamente o pescador de río, para acadalos resultados desexados.
13. Corta-lo bacallao; dise que corta o bacallao a persoa da familia que toma as decisións ou que administra a economía familiar. O dito ten que ver coa valoración social do bacallao da que falamos noutras entradas.


14. Cuando viene el cuco se termina la lamprea;
15. De la mar el mero yh de la tierra el cordero;
16. El pez grande siempre se come al chico;
17. El pulpo pulpón lo conoce el dragón;


18. En maio a sardiña pinga no borrallo;
19. En xaneiro a faneca sabe a carneiro; (xa comentado noutras entradas)


20. Estar como as sardiñas; ou estar coma as sardiñas en lata, dise cando hai moita xente apretada nun recinto cerrado. A orixe do dito non precisa explicación.
21. ¡Hai que ter agallas!: dise a propósito do valor ou da carraxe dunha persoa; tanto pode ser unha expresión despreciativa coa de loubanza segundo o contexto:


22. Home cazador e troiteiro, nen boa meda, nen bo palleiro: Os recursos alimenticios procedentes da caza e d pesca na sociedade tradicional galega eran considerados residuais; a caza e a pesca de cana requiren tempo e non sempre se acadan os resultados desexados; os labradores consideraban que non requerían gran esforzo en comparación cos traballos agrícolas, de aí o refrán. Pola contra, os amantes da pesca dín: "Non se pescan as troitas a bragas enxoitas", expresion recollida por Curros Enríquez no "Divino sainete", referíndose ós preguiceiros. E din tamén nalgunhas localidades da costa "Para colle-los camaróns hai que molla-los c...".


23. Morde-lo anzó: tamán "picar o anzó" ou simplemente "picar", caír nunha trampa:
24. Moverse coma o peixe na auga fría: desenvolverse con soltura nun ambiente coma se perteñecera sempre a el.


25. Non se pescan as troitas a bragas enxoitas; o mesmo siñificado teñen outras expresións como "Non se fai a América sen cruza-lo mar", "non se pode facer unha torilla sen rompe-los ovos" ou "o que algo quere, algo lle costa".


26. Non ser carne nen pescado: Dise dunha persoa falta de personalidade e de decisión, que non se decanta por unha ideoloxía nen pola contraria e, sobre todo, da que se descoñecen as súas tendencias sexuais. O mesmo siñificado ten "Ni chicha, ni limonada".
27. O polbo no meses con R: (xaneiro, febreiro); son segundo a tradición os meses nos que polbo "está en comida", é dicir, que sabe millor.
28. O que queira pescar ten que aprender a madrugar:
29. Para colle-los camaróns hai que molla-los c...;


30. Para ir ás troitas;


31. Peixes son os que están no mar e pescado o que está no cesto: sintética fórmula para diferenciar con claridade meridiana dous conceptos distintos.


32. Pescador de cana, perde máis do que gaña: Con siñificado similar a "Home pescador e troiteiro...".


33. Pola boca morre o peixe;


34. Polo Sanxoán a sardiña molla o pan: Perteñece a ese grupo de refráns que os paisanos empregaban para manter e trasmir referencias temporais. Nesta época do ano, as sardiñas teñen bastante graxa, de aí o dito. A graxa das sardiñas aproveitábase para producir un combustible de uso doméstico chamado saínque se empregaba para alimenta-los candils. As sardiñas asadas á brasa son típicas das tradicionais festas de San Xoán, que se celebran en toda Galicia, hoxe aínda con máis participación popular que a de antes.


35. Que che den bertorella: Dito despreciativo similar a "vai tomar viento", "vaite por aí que xa te chamarei" ou "vai tomar mate por bombilla", este introducido na tradición oral galega por mor da emigración á Arxentina.


36. Seca/o coma un bacalo polo rabo: dise dunha persoa que está execesivamente delgada.


37. Ser a pescadilla que se morde a cola: Expresión xa comentada noutra entrada.


38. Ser un bo peixe: dise con esta forma invariable referíndose tanto a un home como a unha muller para indicar que se trata dunha persoa de moral relaxada principalmente no que concerne ós seus comportamentos sociais e máis concretamente ós sexuais.


39. Tal para cual, maragota e media: É un dito despreciativo; con similar siñificado atopamos "Diolos dá e els xúntanse", "Tres pés para un banco", "Xuntarse a fame coas gañas de comer", ...
40. Todo o que cae na rede é peixe;
41. Tres por tres, maragota e media;
42. Vai nas minchas: Expresión da fala popular que tanto pode referirse a un obxecto coma a unha persoa co siñificado de desaparecido, que non vai volver, que xa non se pode contar con el. Expresións de idéntico siñificado son "vai nos biosbardos", ou "vai nos nocellos", todas elas referidas a unha tradición ancestral galega que explicaremos noutra entrada.